مسلم وثوق خبرنگار
صداوسیما در مقاله ای تحت عنوان رسانه و اخلاق گفت : اخلاق رسانه‌ای اگر چه
تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است، اما به سبب ریشه گرفتن آن از
مجموعه ارزش‌های بطن جامعه، می‌تواند از جامعه و فرهنگی به جامعه و فرهنگ
دیگر متفاوت و متغیر باشد.
رسانه‌ها
مانند امانتی در دست اصحاب رسانه هستند و در ادای این امانت باید امین
باشند؛ خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «...فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ
بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ
رَبَّهُ وَ لا تَکْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ
قَلْبُهُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلیمٌ» (و اگر برخی بعضی را امین
داند ( و به او امانت بسپارد ) پس باید ادا کند آن امین آنچه را که به
امانت گرفته است و از خدای خود بترسد ( و به امانت خیانت نکند ) ، و کتمان
شهادت ننمایید ، که هر کس کتمان کند البته به دل گناهکار است و خدا از همه
کار شما آگاه است.» (بقره، 283)اهمیت رساندن پیام رسانی تا جایی است که قرآن کریم خود را «بلاغ» دانسته، می‌فرماید: «هذا بلاغ للناس»(ابراهیم:52).
جالب اینکه قرآن کریم آنگاه که رسالت پیامبران را «پیام‌رسانی» و «ابلاغ»
بیان می‌کند، بر «شجاعت» و شهامت «پیام رسانان» تأکید کرده،
می‌فرماید:«الذین یبلغون رسالات‌الله و یخشونه و لایخشون احداً الاالله و
کفی بالله حسیبا(احزاب: 39)؛ همان کسانى که پیام‌هاى خدا را ابلاغ مىکنند و
از او مى ترسند و از هیچ کس جز خدا بیم ندارند و خدا براى حسابرسى کفایت
مىکند.
از
این رو، در اسلام منصب والای پیام رسانی و تبلیغ آموزه‌های دینی و اخلاقی
و امانتداری مردم ایجاب می‌کند که اصحاب رسانه ملی در نظام جمهوری اسلامی
در عرصه انجام رسالت حرفه‌ای خویش، شجاعت و شرافت حرفه‌ای داشته و در راه
ایفای این رسالت الهی خویش، از هیچ کوشش و تلاشی دریغ نورزند.
بدیهی
است عدم پایبندی به شرافت حرفه‌ای رسانه‌ای، رسانه را از مسیر دینی بودن
خارج می‌سازد، زیرا لازمه دینی بودن یک رسانه،پایبندی به شرافت حرفه‌ای
وبایدهای اخلاقی است.
اخلاق رسانه‌ای اگر چه تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است، اما به
سبب ریشه گرفتن آن از مجموعه ارزش‌های بطن جامعه، می‌تواند از جامعه و
فرهنگی به جامعه و فرهنگ دیگر متفاوت و متغیر باشد.
از
این رو تدوین اصول کلی اخلاق رسانه‌ای به سادگی تدوین قواعد کلی حقوق
رسانه‌ها نیست و در هر فرهنگ و جامعه‌ای، تعاریف و محدوده‌های خاص خود را
دارد .
ایت‌الله جوادی آملی نیز اخلاق را این‌گونه تعریف می‌کنند: «اخلاق،
عبارت از ملکات و هیئت‌های نفسانی است که اگر نفس به آن متصف شود، به سهولت
کاری را انجام می‌دهد. همان‌طور که صاحبان صنعت‌ها و حرفه‌ها به سهولت کار
خود را انجام می‌دهند، صاحبان ملکات فاضله و رذیله هم به سهولت کار خوب یا
بد می‌کنند. پس اخلاق عبارت از ملکات نفسانی و هیئات روحی است که باعث
میشود کارها، زشت یا زیبا، به آسانی از نفس متخلق به اخلاق خاص، نشأت گیرد.»
اخلاقِ
رسانه یا اخلاق در حوزه رسانه‌ها و یا همان اخلاقی که از سوی رسانه‌های
سمعی، بصری و مکتوب انتشار می‌یابد، عملاً یکی از بخش‌های اخلاق حرفه‌ای و
اخلاق حرفه‌ای نیز یکی از بخش‌های اخلاق اجتماعی تلقی میشود. به این
ترتیب، اخلاق رسانه‌ای نقطه تلاقی، علم اخلاق با عامل رسانه‌ای است.
درعصر حاضر، رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی به دلیل تأثیرات عمیق، سریع
وگسترده‌ای که درحوزه‌های مختلف انسانی دارند، دغدغه‌های جدی را به وجود
آورده‌اند. یکی از این موارد، موضوع «اخلاقِ رسانه» و تعامل میان «اخلاق» و
«رسانه» می‌باشد؛ به این معنی که باید دید تعامل درست اخلاق و رسانه چگونه
باید باشد؟
آیا می‌توان «اخلاق رسانه‌ای» و یا «رسانه اخلاقی» داشت؟
ویژگی هر یک از این دو چیست؟
آیا
می‌توان یک نظام‌نامه و یا اصول اخلاقی برای رسانه‌ها تدوین کرد که از یک
سو، با عمل اصحاب رسانه‌ها و پایبندی برنامه‌های متنوع رسانه‌ها به آن،
شاهد «رسانه اخلاقی» باشیم و از سوی دیگر، مخاطبانی که از طریق رسانه‌ها
اصول و هنجارهای اخلاقی را دریافت کرده و بدان عمل می‌کنند، پایبند «اخلاق
رسانه»ای باشند
نقش رسانه‌ها در تعمیق و گسترش اخلاق بسیار حائز اهمیت است. رسانه‌های
همگانی و ارتباط جمعی، در ایجاد نشاط، شور، شوق و مشارکت همگانی در
اخلاقی‌سازی جامعه و وارد کردن اخلاق درخصوصی‌ترین محیط زندگی افراد نقشی
بی‌بدیل ایفا می‌کنند. به گونه‌ای که با رسانه‌ای شدن اخلاق، عموم مردم
درک عینی و ملموسی از اخلاق به دست خواهند آورد.
رسانه‌ها
موظند که اصول دینی، اخلاقی و مذهبی، آداب و سنن قومی و ملی را رعایت
کنند. در حفظ امنیت، نظم عمومی، سلامت و آرامش روانی جامعه کوشا باشند.
برای حیثیت و حریم خصوصی افراد ارزش قائل باشند.
از ترویج شایعات و خبرهای غیرموثق خودداری کنند. در ادبیات گفتاری و نوشتاری خود دقت کنند.
با تفکری آزاد و اصولی قدم در راه پیشرفت کشور بردارند. به تقویت نظام کمک کنند.
از
ترویج خشونت، بی اعتمادی،تهمت و... جلوگیری کنند، نباید باعث ایجاد یأس و
ناامیدی در جامعه شوند، نباید غرض ورزانه کاخ آرزوهای خود را بر ویرانه های
شخصیت و زحمات دیگران بنا کنند. بهتر است با افزودن نکات مثبت در خویش به
آمال خود برسند.
حضرت امام خمینی (ره) در مورد نقش مطبوعات میفرمایند :
نقش
مطبوعات در کشورها منعکس کردن آرمانهای ملت است. مطبوعات باید مثل
معلمینی باشند که مملکت را و جوانان را تربیت می‌کنند و آرمان ملت را منعکس
می‌کنند. در مملکتی که آن همه خونریزی شد و آن همه ملت ما خون دادند تا
این که یک جمهوری اسلامی موافق آراء اکثریت قریب به اتفاق محقق شد و دست
خائنین کوتاه گردید و دست چپاولگران قطع شد، اگر ـ مطبوعات ـ در مطبوعات
بخواهند باز به پشتیبانی از جنایتکاران و خیانتکاران چیزی بنویسند، این
مطبوعات ما نیست، این خیانت است.
باید مطبوعات آن چه که ملت میخواهند بنویسند، نه آن چه که برخلاف مسیر
ملت است مع الاسف در بعضی از مطبوعات چیزهایی که برخلاف مسیر ملت است و
برخلاف آمال جامعه ملت است منعکس میشود.
رسانه
اخلاقی، رسانه‌ای است که برای رسیدن به هدف،استفاده از هر وسیله ای را
مجاز نداند ، اخلاق رسانه‌ای ایجاب می‌کند اطلاعات در جای خود استفاده شوند
و از ارائه آمار و اطلاعات سلیقه ای و غلط و یا وارونه جلوه دادن حقایق
جلوگیری شود .
رسانه
باید از آلوده شدن به تهمت و افترا به شدت پرهیز کند. دوری از تحریف حقایق
و پرهیز از غوغاسالاری، جلوگیری از افشای اسرار و آبروی مومنان و فاش کردن
اسرار حاکمیتی از جمله رسالت‌های مهم رسانه‌ها است که هرکدام از اینها سمی
مهلک برای رسانه محسوب میشود.
جلوگیری
از ترویج باطل، اجتناب از جنگ روانی علیه مردم، عدم چهره‌سازی گروه‌های
منحرف و افراد بی آبرو برای کسب آبرو، جلوگیری از تفرقه و تمسخر دیگران از
دیگر رسالت‌های رسانه‌هاست که متاسفانه گاهی خلاف آن دیده میشود.
لذا با این تفاسیر در پایان پاره ای از بایدها و نبایدهایی را که در حفظ و رعایت اخلاق رسانه ای موثراند بیان می گردد :
الف ))بایدهای رسانه‌ای
1- مسئولیت پذیری.
2- انتقاد منطقی و نظارت اصولی (نقد با نق تفاوت دارد، گفتن حرف صحیح، که غیر از غیبت باشد).
3- هدایت صحیح افکار عمومی با توجه به اهداف و آرمانهای نظام مقدس جمهوری اسلامی
4- حق گرایی و بیان حقایق و واقعیت ها در حدّ مقدور.
5- طرح و تبادل آرا و افکار براساس شاخصهای نظام اسلامی
6- اطلاع رسانی صادقانه و شفاف.
7- تواضع و خشوع در گفتار و کردار.
8- تشویق و بیان نوآوری‌های نسل جوان و یا مجرّبان خردمند.
9- ایجاد امید و نوید.
10- شهامت و شجاعت حرفه ای
11- رعایت عفت عمومی صداقت و راستگویی.
12- بازنمایی واقعیت و عدم تحریف و درستکاری آن
13- افشای توطئه‌های دشمنان داخلی و خارجی.
ب)) نبایدهای رسانه‌ای
رسانه‌ها در کنار وظایف اثباتی، وظایف سلبی دیگری هم بر دوش دارند که به چند مورد اشاره میشود
